Иҗтимагый фәннәр

Иҗтимагый фәннәр
Өйрәнелгән тармак	җәмгыять
URL сервера Мастодона	sciences.social
Иҗтимагый фәннәр Викиҗыентыкта

Иҗтимагый (социаль) фәннәр (лат. socium — гомуми) — тулаем җәмгыятьне, аның структурасын, динамикасын, үсешен, тарихын, һәм аерым субсистемаларын (икътисад, сәясәт, дәүләт, гражданлык җәмгыяте, хокук структурасы, рухи тормышын) өйрәнә торган фәнни дисциплиналар җыелмасы.

Мөмкин коллизияләр

Җәмгыять фәннәренә карау бурычлар (фундаменталь, утилитар-гамәли) һәм, өлешчә, объектлар (кешелекне гомуми цивилизация процессы барышында танып белү белән колачланган өлкәләр, бер яктан, һәм уку-академик аңлаудагы дисциплиналар, икенче яктан) арасындагы аермаларга бәйле рәвештә үзгәрергә мөмкин.

Теге яки бу утилитар классификация нигезенә салынган методология һәм принциплар дәүләт-специфик, дини-культ, тарихи (конъюнктур), субъектив-авторлык һ.б. сәбәпләр буенча аерылып торырга мөмкин.

Фундаменталь һәм утилитар алымнар коллизиясенең иң ачык мисалы фәнни белем системасында фәлсәфәнең урынын билгеләү.

Түбәндәге реестрдан күренгәнчә, утилитар классификациядә, фәлсәфә , предмет нигезендә, «җәмгыять турында» бүтән фәннәр белән бергә социаль фәннәр категориясенә урнаштырылган. Ләкин, фәннәрне классификацияләү проблемасын чишкәндә, фән ике принципны аера: объектив һәм субъектив. Шул ук вакытта, методик яктан, классификация принциплары фәннәр арасындагы бәйләнешне ничек аңлаулары буенча аерылып торалар.

Фәлсәфә белән аерым фәннәр арасындагы бәйләнеш сораулары — фәннәр классификациясе тарихының үзәге. Бу тарихта өч төп этап аерылып тора: 1) борынгы заманның (һәм өлешчә урта гасырларның) бүленмәгән фәлсәфи фәне; 2) XV—XVIII гасырларда фәннәрне дифференциацияләү. (белемнәрне аерым тармакларга бүлү); 3) XIX гасырдан бирле күзәтелгән реинтеграция (синтетик реконструкция, фәннәрне бердәм белем системасына бәйләү). Бу этаплар буенча фән классификациясе принципларын эзләү дә алып барыла.

Мисал итеп, Сен-Симон тарафыннан тупланган һәм Конт тарафыннан эшләнгән энциклопедик рәтне алсак

Сент-Симон-Конт фәннәренең «энциклопедик рәте»

математика

→

астрономия

→

физика

→

химия

→

физиология

→

социология

күрәбез, фәлсәфә, бер яктан, социология тарафыннан үзләштерелгән, ә икенче яктан, ул математикада логика формасында да бар. Соңрак, белемнең реинтеграцияләнүе нәтиҗәсендә фән фәлсәфәне тарихи беренче итеп кенә түгел, ә система булдыручы буларак аерым категориягә бүлеп карый башлый.

Совет фәннәре дә бу принципны кулланганнар. Түбәндәге таблица — фәннәр иерархиясенең сызыклы формасының вариантларының берсе.

Философия фәннәре
Диалектика
Логика
Математик фәннәр
Математик логика	һәм практик математика, шул исәптән кибернетика
Математика
Табигый һәм техник фәннәр
Астрономия	һәм космонавтика
Астрофизика
Физика	һәм техник физика
Химик физика
Физик химия
Химия	һәм металлургияле химик-технологик фәннәр
Геохимия
Геофизика
Геология	һәм тау эше
Физик география
Биология	һәм авыл хуҗалыгы фәннәре
Кеше физиологиясе	һәм медицина фәннәре
Антропология
Иҗтимагый фәннәр
Тарих
Археология
Этнография
Иҗтимагый география
Иҗтимагый-икътисади статистика
Базис һәм өстәмә корылмалар турында фәннәр:	сәяси экономия,
	дәүләт һзм хокук турында фән,
	сәнгать тарихы һәм сәнгать белеме һ. б.
Тел белеме
Психология	и педагогиу фәннәр